ქირავნობა წარმოადგენს შეთანხმებას ნივთის გამქირავებელსა და დამქირავებელს შორის, რომლის საფუძველზეც ხელშეკრულების ერთი მხარე - გამქირავებელი კისრულობს ვალდებულებას, ხელშეკრულების მეორე მხარეს - დამქირავებელს დროებით სარგებლობაში გადასცეს განსაზღვრული ნივთი დანიშნულებისამებრ სარგებლობის უფლებით. ქირავნობის ხელშეკრულებით დამქირავებელს ნივთი საკუთრებაში არ გადაეცემა. დამქირავებელზე ნივთით სარგებლობის უფლება ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვადის განმავლობაში გადადის, ვადის ამოწურვისთანავე დამქირავებელი ვალდებულია ხელშეკრულების საგანი უკან დაუბრუნოს გამქირავებელს. ქირავნობის ხელშეკრულება არის გრძელვადიან ორმხრივი, კონსენსუალური და სასყიდლიანი ვალდებულებით-სამართლებრივი ხელშეკრულება, რომლის საფუძველზეც მხარეებს ერთმანეთის მიმართ განსაზღვრული უფლებები და მოვალეობები წარმოეშობათ. გამქირავებელი ვალდებულია დამქირავებელს გადასცეს უფლებრივად და ნივთობრივად უნაკლო ნივთი და შეინარჩუნოს ნივთის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული სარგებლობისათვის ვარგისი მდგომარეობა ქირავნობის მთელი დროის განმავლობაში. ხოლო თავისმხრივ, დამქირავებელმა უნდა გადაუხადოს გამქირავებელს დათქმული ქირა. გამქირავებელი ასევე ვალდებულია თავი შეიკავოს ისეთი მოქმედებების განხორციელებისგან, რომელიც ხელს შეუშლის დამქირავებლის მიერ ქირავნობის საგნით სარგებლობას. კანონი იცავს დამქირავებლის ინტერესებს ქირავნობის საგნის მიმართ და უზრუნველყოფს გამქირავებლის ჩაურევლობას დამქირავებლის ნივთზე მფლობელობისა და სარგებლობის უფლებაში. 

მიუხედავად მსგავსი ნორმებისა, ხშირად ხდება გამქირავებლის მიერ ნაკისრი ვალდებულებების უხეში დარღვევა, რა დროსაც ხელშეკრულების მოშლის საკითხი მნიშვნელოვნად იჩენს თავს. პრაქტიკაში გავრცელებულია მრავალი სახის გრძელვადიანი ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობება, მათ შორისაა ქირა, იჯარა, თხოვება... მსგავსი ტიპის ხელშეკრულება (შესრულების დაწყების შემდგომ) ექვემდებარება შეწყვეტას განსაზღვრული ვადის ამოწურვისას და არა გასვლას. თუმცა, კანონი კონკრეტულ გამონაკლისებს აწესებს, თუ რა შემთხვევაშია მხარის მიერ გრძელვადიან ვალდებულებით ურთიერთობაზე უარის თქმა შესაძლებელი. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 399-ე მუხლი გრძელვადიანი ხელშეკრულების ვადამდე მოშლას პატივსადები საფუძვლის არსებობით უშვებს. საფუძველი მაშინაა პატივსადები, როცა ხელშეკრულების მხარეს არ შეიძლება მოეთხოვოს სახელშეკრულებო ურთიერთობის გაგრძელება ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვადის ან ხელშეკრულების მოშლისთვის დაწესებული ვადის ამოწურვამდე. პატივსადები საფუძვლის დადასტურებისას მხედველობაში მიიღება ხელშეკრულების მხარეთა ინტერესები, არსებული ვითარება და დაუძლეველი ძალის საკითხიც. პატივსადებ საფუძველს შესაძლოა მეორე მხარის მიერ ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების დარღვევა წარმოადგენდეს. ამ შემთხვევაში კი კრედიტორმა უპირველეს ყოვლისა მოვალეს უნდა დაუწესოს განსაზღვრული ვადა ნაკლოვანებათა აღმოფხვრისთვის. დამატებითი  ვადის  დაწესებას  განსაზღვრავს  სსკ-ის  405-ე მუხლი.  კანონის მთავარი მიზანი მხარის მიერ ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულის შესრულებაა, რომელსაც დამატებითი ვადის აუცილებლობა ემსახურება. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ მოვალესთვის დამატებითი  ვადის  მიცემის ვალდებულება ყოველთვის არ დგება. მისი  განსაზღვრა  არ  ხდება, როცა შესრულება შეუძლებელია ან მისი შემდგომი შესრულება კრედიტორის ინტერესს აღარ შეესაბამება, მაგალითად საქორწინო კაბის ქირაობა. დაინტერესებული მხარისთვის აღნიშნული ქირავნობის საგანს მხოლოდ ერთი დღით ჰქონდა მნიშვნელობა და მისი სხვა დროს მიწოდება აღარ არის კრედიტორისთვის სარგებლიანი.  დამატებითი  ვადის  განსაზღვრა წარმოადგენს  ხელშეკრულებიდან  გასვლის  წინაპირობას. თუ განსაზღვრული ვადა უშედეგოდ  ამოიწურა, მაშინ ეს გარემოება ავტომატურად ხდება ხელშეკრულებიდან  გასვლის საფუძველი. 

სსკ-ის 541-ე მუხლი ხელშეკრულებაზე უარის უფლების შესახებ წარმოდგენს სპეციალურ დანაწესს სსკ-ის 399-ე მუხლთან მიმართებით. ეს მუხლი უშუალოდ დამქირავებლის უფლებას ეხმიანება უარი თქვას ქირავნობის ხელშეკრულებაზე შეთანხმებით განსაზღვრული ქირავნობის ვადის ამოწურვამდე. ნორმის შინაარსიდან გამომდინარე დამქირავებელს ხელშეკრულებაზე უარის თქმისთვის კონკრეტული საფუძვლები უნდა გააჩნდეს. ქირავნობის ხელშეკრულების დადებისას მხარეები ყველა პირობაზე თანხმდებიან, მათ შორის შესაძლებელია იყოს ვადა, რომლის განმავლობაშიც გამქირავებელი ვალდებულია დამქირავებელს გადასცეს ნივთი სარგებლობისთვის. არის შემთხვევები, როდესაც ხელშეკრულება მსგავს დათქმას არ ითვალისიწინებს, რომლის დროსაც გამქირავებელმა ნივთი დამქირავებელს გონივრულ ვადაში ან პირველივე მოთხოვნისთანავე უნდა გადასცეს. ამ ვალდებულების არშესრულება წარმოადგენს ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლების წინაპირობას. თუ დამქირავებელმა ნივთი მიიღო დაგვიანებით (იმ ვადის შეუსაბამოდ, რომელიც ხელშეკრულებაში იყო გათვალისიწინებული), მაშინ მას აქვს უფლება უარი თქვას ხელშეკრულებაზე იმ ვადის დაცვის გარეშე, რაც გათვალისწინებულია ხელშეკრულების მოშლისთვის. იმ შემთხვევაში თუ ხდება ქირავნობის საგნის ნაწილ-ნაწილ დამქირავებლისთვის გადაცემა, ნივთის დროულად გადაცემის პირობა ხელშეკრულების საგნის ნაწილის დაგვიანებით გადაცემითაც ირღვევა. პრაქტიკაში ხშირია შემთხვევა, როცა დამქირავებელი დროულად იღებს ნივთს, თუმცა ქირავნობის პერიოდში ერთმევა ნივთით სარგებლობის უფლება მთლიანად ან ნაწილობრივ. ამ გარემოების არსებობაც ასევე არის დამქირავებლის მიერ ხელშეკრულებაზე უარის თქმის წინაპირობა. ნივთის დაგვიანებით გადაცემით ან ქირავნობის პერიოდში გაქმირავებლის მიერ დამქირავებლისთვის ნივთის ფლობისა და სარგებლობის უფლებაში ჩარევით გამქირავებელი ხელშეკრულებით ნაკისრ ვალდებულებებს არღვევს. აუცილებელია უპირველეს ყოვლისა გამქირავებელმა დამქირავებელს მისცეს ვადა ხელისშემშლელი გარემოებების გამოსასწორებლად. თუ ამ ვადაში გამქირავებელი დამქირავებელს გადასცემს ნივთს, აღუდგენს ნივთით სარგებლობის უფლებას და მოახდენს ყველა ხელისშემშლელი გარემოების აღკვეთას, მაშინ დამქირავებელს ერთმევა უფლება უარი თქვას ხელშეკრულებაზე. საპირისპირო შემთხვევაში, დამქირავებელს უფლება აქვს მოშალოს ქირავნობის ხელშეკრულება. მას შემდეგ, რაც გამქირავებელი შეასრულებს თავის ვალდებულებას დამატებითი ვადის განმავლობაში, დგება ზიანის ანაზღაურების საკითხი ვალდებულების დაყოვნებით შესრულებისთვის. მართალია, დამქირავებლის ინტერესების შესაბამისად იმოქმედა გამქირავებელმა, თუმცა მნიშვნელოვანია გამქირავებელს დაეკისროს დამქირავებლისთვის დაგვიანებით შესრულებული ვალდებულებისთვის ზიანის ანაზღაურება. ხშირად დამქირავებლის მიერ გამქირავებლისთვის დამატებითი ვადის დაწესება არ არის სავალდებულო ხელშეკრულების მოშლისთვის. თუ ნათლადაა გამოკვეთილი, რომ დამქირავებელმა დაკარგა ინტერესი ამ ხელშეკრულებისადმი და მისი დამატებით ვადაში შესრულება დამქირავებლისთვის სარგებლიანი ვეღარ იქნება, მაშინ მას შეუძლია ვადის დაწესების გარეშე თქვას უარი ქირავნობის ხელშეკრულების გაგრძელებაზე. 

ზემოთ მოყვანილი კონონმდებლობის ნორმების განხილვის საფუძველზე გავაანალიზეთ დამქირავებლის მიერ ქირავნობის ხელშეკრულებაზე უარის თქმის სამართლებრივი საფუძვლები. მნიშვნელოვანია მსგავს ურთიერთობაში შესვლილას მხარეებმა კარგად გაიაზრონ საკუთარ თავზე აღებული ვალდებულებები და ასევე უფლებები, რომელიც მათ წარმოეშობათ მეორე მხარის მიერ ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების დარღვევისას. კანონი მაქსიმალურად იცავს მხარეთა ინტერესებს და გამორიცხავს მათ შორის უთანასწორო მდგომარეობას. აღნიშნული ნორმების გათვალისწინებით, მისი მთავარი მიზანია ვალდებულების შესრულება, თუმცა ასევე არ გამორიცხავს იმ ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებასაც, რომელიც გამოწვეულ იქნა მისი დაგვიანებით შესრულებისთვის. 

 

ლიტერატურა: 

ლ. ჭანტურია, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი III, თბილის, 2019, გვ. 625-628. 

ლ. ჭანტურია, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი IV, ტომი I, თბილისი, 2001, გვ. 101-104. 

გ. რუსიაშვილი, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, მუხლი 541. 

ასოც. პროფ. დოქ. გ. რუსიაშვილი, დამქირავებლის უფლება-მოვალეობათა პროგრამა, შედარებითი სამართლის ჟურნალი, 7/2020, გვ. 11-13. ხელმისაწვდომია: http://lawjournal.ge/index.php/9424862484-2/ 

ნ. ფიფია, ხელშეკრულებიდან გასვლისა და ხელშეკრულების მოშლის  თავისებურებანი საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით, სადოქტორო ნაშრომი, თბილისი, 2018, გვ. 101-103. 

ქ. ახალკაცი, ხელშეკრულების  შეწყვეტის  და ხელშეკრულებიდან  გასვლის სამართლებრივი  წინპირობები  და  შედეგები, სამაგისტრო ნაშრომი, თბილის, 2019, გვ. 32. 

საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ეროვნული სასამართლო პრაქტიკის შესწავლისა და განზოგადების განყოფილება, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ერთგვაროვანი პრაქტიკა სამოქალაქო საქმეებზე, თბილისი, 2017, გვ.46. 

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2013 წლის, 17 დეკემბრის გადაწყვეტილება, საქმე №2ბ/2867-13. 

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, კერძო ნაწილი, თავი მესამე, ქირავნობა.

ავტორი: ანა ეგუტიძე, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის, სამართლის ფაკულტეტის II კურსის სტუდენტი.

საიტი პასუხს არ აგებს აღნიშნულ სტატიაზე, მასში მოყვანილი ინფორმაციის სიზუსტესა და გამოყენებული ლიტერატურის ან საავტორო უფლებების დაცულობის საკითხზე